Το δικαίωμα στην αμφισβήτηση της παράδοσης

και των πολιτισμικών στερεοτύπων

του Μισέλ Οντάν

[Το παρακάτω κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε με τον τίτλο “The Right to Challenge Tradition and Cultural Conditioning, by Michel Odent” στο περιοδικό Midwifery Today το Φθινόπωρο 2016 και δημοσιεύεται σε ελληνική μετάφραση, μετά από άδεια του συγγραφέα]

Η κοινωνικοποίηση της γέννας αποτελεί μια πτυχή της κυριαρχίας πάνω στη Φύση[1] η οποία έκανε την εμφάνισή της πριν από περίπου δέκα χιλιάδες χρόνια και δεν μπορεί να διαχωριστεί από το ξεκίνημα της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και άλλων καινοτομιών που συνθέτουν την επανάσταση της Νεολιθικής εποχής. Σήμερα διαθέτουμε επαρκή αριθμό κειμένων τα οποία μας πληροφορούν ότι, πριν από αυτό το κομβικό σημείο στην ιστορία της ανθρωπότητας, οι γυναίκες συνήθιζαν να απομονώνονται για να γεννήσουν· δεν υπήρχαν περιγεννητικά τελετουργικά.

Έκτοτε, και με κάθε είδους παραλλαγή, η γέννα απέκτησε σταδιακά περισσότερο κοινωνικό χαρακτήρα και τέθηκε υπό τον έλεγχο του πολιτισμικού περιβάλλοντος. Έχουμε φθάσει πλέον στα απώτατα όρια αυτής της διαδικασίας με τη δημιουργία ενός ανδροκρατούμενου και ιατρικοποιημένου περιβάλλοντος. Σε ό,τι αφορά τη γέννα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι έχουμε εξαντλήσει τα όρια της κυριαρχίας μας πάνω στη Φύση, αν λάβουμε υπόψη ότι σε παγκόσμια κλίμακα ο αριθμός των γυναικών που γεννούν τα μωρά τους και τους πλακούντες τους χάρη στην έκκριση ενός «κοκτέιλ ορμονών της αγάπης» γίνεται ανάξιος λόγου. Επιπλέον, το ανοσοποιητικό σύστημα των περισσότερων ανθρώπων δεν υφίσταται την επίδραση οικείων μικροβίων μετά τον τοκετό.

Φθάσαμε σε αυτά τα όρια ακριβώς τη στιγμή που αναδύονται όλο και περισσότερες αντιφάσεις ανάμεσα στην παράδοση και τα πολιτισμικά στερεότυπα από τη μια, και τις γνώσεις που αποκτούμε από νέους και ταχέως αναπτυσσόμενους επιστημονικούς κλάδους από την άλλη. Σήμερα φαίνεται ότι μόνο τα επιστημονικά δεδομένα έχουν τη δύναμη να θέσουν σε αμφισβήτηση βαθιά ριζωμένα πολιτισμικά στερεότυπα.

Μια πολιτισμικά αποδεκτή επιστημονική ανακάλυψη

      Διαθέτουμε ήδη παραδείγματα που καταδεικνύουν ότι οι επιστημονικές εξελίξεις μπορούν να εκμηδενίσουν την επιρροή της παράδοσης. Μια θεαματική ανακάλυψη από το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα. Έως τότε, ουδείς γνώριζε ότι το νεογνό χρειαζόταν τη μητέρα του. Όταν ήμουν εξωτερικός συνεργάτης (externe) (φοιτητής Ιατρικής με δευτερεύουσες κλινικές αρμοδιότητες) σε νοσοκομείο του Παρισιού το 1953, δεν είχα ποτέ ακούσει μητέρα να λέει αμέσως μετά τον τοκετό: «Μπορώ να κρατήσω το μωρό μαζί μου;». Τα πολιτισμικά στερεότυπα ήταν πανίσχυρα. Όλοι ήταν πεπεισμένοι ότι το νεογνό χρειαζόταν επειγόντως «φροντίδα» από κάποιον εκτός της μητέρας του. Η μαία έσπευδε να χωρίσει το μωρό από τη μητέρα του κόβοντας τον ομφάλιο λώρο και τοποθετούσε το μωρό στα χέρια μιας νοσοκόμας. Αυτό είχε μάθει στη Μαιευτική Σχολή. Την εποχή εκείνη, το ίδιο ίσχυε και για τους τοκετούς στο σπίτι. Τότε, τα βρέφη στο μαιευτήριο έμεναν στη μονάδα νεογνών και οι μητέρες σε διαφορετικό χώρο. Οι μητέρες δεν ζητούσαν να βρίσκονται στο ίδιο δωμάτιο με το μωρό τους.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι επί χιλιάδες χρόνια, σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες για τις οποίες έχουμε πληροφορίες, οι μητέρες και τα νεογνά χωρίζονταν και ο θηλασμός άρχιζε με καθυστέρηση. Με άλλα λόγια, το σύνηθες ήταν να αδρανοποιείται το «μητρικό προστατευτικό επιθετικό ένστικτο». Η φύση αυτού του ενστίκτου που χαρακτηρίζει όλα τα θηλαστικά γίνεται εύκολα κατανοητή αν φανταστούμε, για παράδειγμα, τι θα συνέβαινε αν κάποιος προσπαθούσε να πάρει το νεογνό μιας μητέρας γορίλλα που μόλις έχει γεννήσει.

Θα χρειαζόμασταν ολόκληρους τόμους για να εξετάσουμε όλες τις παρεμβατικές περιγεννητικές δοξασίες και τα τελετουργικά που αναφέρονται σε πληθώρα πολιτισμών. Ήδη από το 1884 το έργο του Τζορτζ Ένγκελμαν Labor among Primitive Peoples (ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά: Ο τοκετός στους πρωτόγονους πληθυσμούς) περιείχε έναν εντυπωσιακό κατάλογο πολυάριθμων παρεμβάσεων στην πρώτη επαφή μητέρας και νεογνού. Το βιβλίο περιέγραφε τις δοξασίες και τα τελετουργικά που συνηθίζονταν σε εκατοντάδες εθνοτικές ομάδες και στις πέντε ηπείρους (Ένγκελμαν 1884).

Το πιο καθολικό και ενδιαφέρον παράδειγμα πολιτισμικής παρέμβασης είναι απλά η διάδοση της πεποίθησης ότι το πρωτόγαλα είναι μολυσμένο ή επιβλαβές για το βρέφος ή ακόμη ότι πρόκειται για μια ουσία που πρέπει να αντλείται και να απορρίπτεται (Οντάν 2003). Η αρνητική στάση προς το πρωτόγαλα υπονοεί ότι αμέσως μετά τη γέννησή του το μωρό πρέπει να βρεθεί στα χέρια ενός άλλου ανθρώπου και όχι με τη μητέρα του. Η αντίληψη αυτή σχετίζεται και με το ευρέως διαδεδομένο και βαθιά ριζωμένο τελετουργικό της άμεσης απολίνωσης του ομφάλιου λώρου. Υπάρχουν, δε, διάφορες δοξασίες και τελετουργικά που συνδέονται με την ίδια παρέμβαση.

Το να γνωρίζουμε πώς ξεκίνησαν τα πολιτισμικά μας στερεότυπα είναι απαραίτητο για να αξιολογήσουμε τη σπουδαιότητα των επιστημονικών εξελίξεων της δεκαετίας του ’70. Οι πληροφορίες που αποκτήσαμε από τους ηθολόγους για τα θηλαστικά εν γένει ενέπνευσαν μια νέα γενιά μελετών σε ανθρώπους. Είχε έρθει η ώρα να αξιολογήσουμε, μέσα από ιδιαίτερες τυχαιοποιημένες μελέτες με ομάδα ελέγχου, τα αποτελέσματα της άμεσης δερματικής επαφής μεταξύ μητέρας και νεογνού ως μιας εντελώς νέας διαδικασίας για το ανθρώπινο είδος (Κλάους και Κένελ 1976). Κατά τη διάρκεια της ίδιας δεκαετίας, αναπτύχθηκε πρωτοφανές ενδιαφέρον για το περιεχόμενο του ανθρώπινου πρωτογάλακτος. Έπειτα από χιλιάδες χρόνια αρνητικών αντιλήψεων, το ανθρώπινο πρωτόγαλα αναγνωρίστηκε επισήμως ως μια πολύτιμη ουσία. Ταυτόχρονα, άλλοι ερευνητές έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στο πώς επιδρούν στη συμπεριφορά μας οι ορμόνες που παρουσιάζουν διακυμάνσεις κατά την περιγεννητική περίοδο, , ιδίως τα οιστρογόνα (Τέρκελ και Ρόζενμπλατ 1972). Κατά τη δεκαετία του ’70, διαπιστώσαμε επίσης ότι όταν υπάρχει ελεύθερη, ανεμπόδιστη και μη καθοδηγούμενη αλληλεπίδραση μεταξύ μητέρας και νεογνού, υπάρχει ισχυρή πιθανότητα το βρέφος να φθάσει στο στήθος κατά την πρώτη ώρα μετά τη γέννα (Οντάν 1977). Για προφανείς λόγους, κανείς δεν γνώριζε πριν από τη δεκαετία του ’70 ότι το ανθρώπινο βρέφος είναι προγραμματισμένο να βρίσκει το στήθος την πρώτη ώρα. Κατά τη δεκαετία του ’70, σημειώθηκε επίσης ταχεία εξέλιξη στους τομείς της ανοσολογίας και της μικροβιολογίας· ήμαστε πλέον σε θέση να κατανοήσουμε ότι από ανοσολογική και μικροβιολογική άποψη ένα νεογνό ιδανικά πρέπει να βρίσκεται οπωσδήποτε σε άμεση επαφή με το μοναδικό πρόσωπο με το οποίο μοιράζεται τα ίδια αντισώματα (IgG). Τελικά, κατά το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα, καταφέραμε να ανακαλύψουμε τις βασικές ανάγκες του νεογνού. Με δυο λόγια, διαπιστώσαμε ότι το νεογνό χρειάζεται τη μητέρα του.

Αυτές οι επιστημονικές ανακαλύψεις αποδείχθηκαν αρκετά ισχυρές, ώστε να αμφισβητηθούν πολιτισμικά στερεότυπα χιλιάδων ετών. Πριν από έναν αιώνα, όταν τα περισσότερα μωρά εξακολουθούσαν να γεννιούνται στο σπίτι, η μητέρα και το βρέφος χωρίζονταν κατά κανόνα μετά τον τοκετό· σήμερα όροι, όπως δεσμός και ασφαλής προσκόλληση, είναι γνωστοί στο ευρύ κοινό. Φθάσαμε σε μια εποχή, κατά την οποία, η άμεση δερματική επαφή συνηθίζεται από τα πρώτα δευτερόλεπτα μετά τη γέννηση, ακόμη και στο χειρουργείο σε περίπτωση καισαρικής.

Τα όρια μιας σημαντικής επιστημονικής ανακάλυψης

         Στην πραγματικότητα, αυτή η σημαντική ανακάλυψη έχει περιορισμένες πρακτικές εφαρμογές, όσο δεν έχουν αφομοιωθεί άλλα στοιχεία επιστημονικής γνώσης που αποκτήθηκαν πρόσφατα. Θα πρέπει να είμαστε πιο ακριβείς όσον αφορά τις βασικές ανάγκες του νεογνού. Το νεογνό πρέπει ιδανικά να είναι στην αγκαλιά της μητέρας του η οποία, όμως, να έχει φθάσει σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της φυσιολογίας της και να βρίσκεται ανάμεσα σε μια μεγάλη πληθώρα οικείων προς αυτήν μικροοργανισμών. Θα εξετάσουμε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα επιστημονικής γνώσης, τα οποία έως τώρα δεν έχουν κατορθώσει να αλλάξουν τα κυρίαρχα πολιτισμικά στερεότυπα: την έννοια της αναστολής λειτουργίας του νεοφλοιού και την έννοια ενός βακτηριολογικά οικείου περιβάλλοντος.

Η έννοια της αναστολής λειτουργίας του νεοφλοιού

         Από την άποψη της φυσιολογίας, η διαδικασία του τοκετού δείχνει να είναι μια ακούσια διαδικασία η οποία ελέγχεται από αρχέγονες περιοχές του εγκεφάλου. Κατά κανόνα, μια ακούσια διαδικασία δεν χρειάζεται υποβοήθηση. Στόχος είναι να εντοπιστούν πιθανοί ανασταλτικοί παράγοντες. Από πρακτική άποψη, ο όρος προστασία είναι η λέξη-κλειδί. Διάφορες λειτουργίες που έχουν να κάνουν με τη φυσιολογία καταδεικνύουν σαφώς τους παράγοντες που μπορούν να παρέμβουν αρνητικά στη διαδικασία του τοκετού. Η έννοια της ανταγωνιστικής δράσης αδρεναλίνης-ωκυτοκίνης είναι καθοριστικής σημασίας σε ό,τι αφορά εν γένει τα θηλαστικά: τα θηλαστικά αναβάλλουν τη γέννα όταν εκκρίνουν ορμόνες έκτακτης ανάγκης που ανήκουν στην οικογένεια της αδρεναλίνης. Στην πράξη, η έννοια αυτή, αν και καλά τεκμηριωμένη, δεν λαμβάνεται πάντα υπόψη, σαν να μην έχει πλήρως αφομοιωθεί.

Όταν μελετάμε τη γέννα στην περίπτωση του ανθρώπου, θα πρέπει να επικεντρωνόμαστε στην έννοια της αναστολής λειτουργίας του νεοφλοιού, η οποία διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης εν γένει. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ορισμένες ικανότητες του ανθρώπου παρεμποδίζονται συνήθως από τη δραστηριότητα του νεοφλοιού. Έως τώρα, υπήρχε έλλειψη ενδιαφέροντος ως προς αυτήν τη βασική ιδιαιτερότητα του είδους μας. Η διαδικασία του ανθρώπινου τοκετού γίνεται καλύτερα κατανοητή αν την εντάξουμε στο πλαίσιο των λειτουργιών που συνήθως επηρεάζονται αρνητικά από τη δραστηριότητα του νεοφλοιού. Ένα σχετικό παράδειγμα αφορά την ικανότητα του ανθρώπου να κολυμπά. Η ικανότητα του ανθρώπου να προσαρμόζεται στη βύθιση και να επιτυγχάνει συντονισμένες κολυμβητικές κινήσεις εξαφανίζεται περίπου στην ηλικία των τριών ή τεσσάρων μηνών, όταν ο νεοφλοιός αποκτά έναν ορισμένο βαθμό ισχύος (Μακγκρό 1939).

Όταν η έννοια της αναστολής λειτουργίας του νεοφλοιού γίνει κατανοητή και ληφθεί υπόψη, είναι εύκολο να αμφισβητήσουμε την υπόθεση, σύμφωνα με την οποία μηχανικοί παράγοντες αποτελούν την κύρια αιτία των περιστατικών δύσκολου τοκετού στο είδος μας. Στην πραγματικότητα, οι μηχανικοί παράγοντες έχουν χωρίς αμφιβολία υπερεκτιμηθεί, καθώς υπάρχουν γυναίκες με τη συνηθισμένη ανατομική μορφολογία, οι οποίες γεννούν γρήγορα και χωρίς δυσκολία. Γνωρίζουμε ιστορίες γυναικών που γεννούν προτού συνειδητοποιήσουν ότι βρίσκονται σε κανονική κατάσταση τοκετού. Ο καλύτερος τρόπος να κατανοήσουμε αυτό το μειονέκτημα του ανθρώπινου είδους που έχει επίδραση στην περιγεννητική περίοδο είναι να εξετάσουμε την περίπτωση σύγχρονων γυναικών προερχόμενων από «πολιτισμένο» περιβάλλον οι οποίες γέννησαν βιώνοντας το γνήσιο «αντανακλαστικό εξώθησης του εμβρύου» (Οντάν 1987). Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο στο πλαίσιο μιας κοινωνικοποιημένης διαδικασίας τοκετού. Λίγο πριν από τη γέννηση του μωρού πραγματοποιείται μια σειρά ακαταμάχητων, ισχυρών και πολύ αποτελεσματικών συσπάσεων της μήτρας που δεν αφήνουν περιθώριο για εκούσιες κινήσεις.

Το σημαντικό στοιχείο εδώ είναι ότι όταν επίκειται το αντανακλαστικό εξώθησης του εμβρύου, οι γυναίκες χάνουν, όπως φαίνεται, τον έλεγχο του νεοφλοιού. Αδιαφορούν για το τι συμβαίνει γύρω τους. Ξεχνούν ό,τι έχουν μάθει. Ξεχνούν τι είχαν σχεδιάσει να κάνουν. Συμπεριφέρονται με τρόπο ο οποίος, σε άλλες περιπτώσεις, θα εθεωρείτο απαράδεκτος για γυναίκες από «πολιτισμένο» περιβάλλον. Για παράδειγμα, τολμούν να ουρλιάξουν ή να βρίσουν. Οι γυναίκες σε προχωρημένο τοκετό παίρνουν απροσδόκητες, περίπλοκες και ασύμμετρες θέσεις, συνήθως σκύβοντας μπροστά. Τέτοιου είδους σενάρια αποκαλύπτουν σαφώς τις λύσεις που εμπνεύστηκε η Φύση ώστε να καταστήσει τον τοκετό του είδους μας εφικτό: μειώνοντας τον έλεγχο του νεοφλοιού.

Αυτή η βασική πτυχή της φυσιολογίας του τοκετού του είδους μας προσφέρει την ιδανική βάση για να καταλήξουμε στο απλό συμπέρασμα ότι η γυναίκα που γεννά χρειάζεται προστασία από καθετί που μπορεί να διεγείρει τον νεοφλοιό της. Δεδομένου ότι η γλώσσα είναι κύριος παράγοντας διέγερσης, φαίνεται ότι η σιωπή συνιστά βασική ανάγκη η οποία αγνοείται ή υποτιμάται από πολιτισμική άποψη έπειτα από χιλιάδες χρόνια κοινωνικοποίησης της γέννας. Το φως δεν είχε μελετηθεί επιστημονικά ως προς τον ρόλο του ως ισχυρού διεγερτικού του φλοιού μέχρις ότου έγιναν γνωστές οι πρόσφατες ανακαλύψεις σχετικά με τις ιδιότητες της μελατονίνης, γνωστής και ως «ορμόνης του σκότους». Πρόσφατες μελέτες σχετικά με την αλληλεπίδραση του τρίπτυχου ωκυτοκίνης-μελατονίνης -GABA(γ-αμινοβουτυρικού οξέος) προσφέρουν ένα πολλά υποσχόμενο πεδίο έρευνας. Είναι ήδη γνωστό ότι οι Α υποδοχείς του γ-αμινοβουτυρικού οξέος μεταφέρουν την επίδραση της μελατονίνης στη δραστηριότητα του νεοφλοιού (Γουάνγκ κ.ά. 2003, Τίσιο κ.ά. 2014). Μελετώντας την επίδραση της μελατονίνης - και, κατά συνέπεια, του φωτός - στον ανθρώπινο τοκετό, πρέπει, εκτός από τη δράση της στην αναστολή της λειτουργίας του νεοφλοιού, να ασχοληθούμε με τις πρόσφατες γνώσεις σχετικά με τη δράση της στα περιφερικά όργανα. Είναι πλέον καλά τεκμηριωμένο ότι το ανθρώπινο μυομήτριο διαθέτει υποδοχείς μελατονίνης, καθώς και ότι η μελατονίνη λειτουργεί συνεργικά με την ωκυτοκίνη, ενισχύοντας τη συσταλτικότητα των λείων μυϊκών κυττάρων της μήτρας (Κοέν κ.ά. 1978, Ολσίζ και Μπίσλεϊ 2014). Σήμερα η μελατονίνη προβάλλεται ως σημαντικός ορμονικός παράγοντας στον ανθρώπινο τοκετό. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη μεγάλη ποσότητα μελατονίνης που ανιχνεύεται στο αίμα των νεογνών, με εξαίρεση αυτά που γεννιούνται με προγραμματισμένη καισαρική τομή (Μπάγκσι κ.ά. 2012). Η σπουδαιότητα αυτών των ευρημάτων φαίνεται καθαρά όταν λαμβάνονται υπόψη οι προστατευτικές αντιοξειδωτικές ιδιότητες της μελατονίνης.

Στην εποχή των ηλεκτρικών λαμπτήρων, είναι προφανείς οι λόγοι για τους οποίους πρέπει να βελτιώσουμε την κατανόησή μας όσον αφορά την έκκριση μελατονίνης και τις ιδιότητές της. Είναι ήδη καλά τεκμηριωμένο ότι το φως βραχέος μήκους κύματος (πρακτικά το "μπλε" φως) είναι αυτό που καταστέλλει περισσότερο την έκκριση μελατονίνης. Αυτό το γεγονός είναι σημαντικό, διότι ακριβώς αυτό το είδος φωτός εκπέμπεται από τους λαμπτήρες στις συνηθισμένες αίθουσες τοκετού. Πιθανώς, όσο θα κατανοούμε καλύτερα τη φυσιολογία του τοκετού, θα ανακαλύπτουμε θεαματικές πρακτικές εφαρμογές χάρη σε αυτές τις καινούργιες επιστημονικές γνώσεις. Μπορούμε να φανταστούμε μια εποχή στην οποία θα θεωρείται λογικό οι γυναίκες να γεννούν υπό το φως ενός κεριού;

Αφού αναφερθήκαμε στη γλώσσα και το φως, μπορούμε ίσως να συνοψίσουμε τα πιο σημαντικά σημεία, τονίζοντας ότι όλες οι καταστάσεις που απαιτούν αυξημένη προσοχή διεγείρουν τη δραστηριότητα του νεοφλοιού. Αυτό συμβαίνει όταν νιώθουμε ότι μας παρακολουθούν· κάτι τέτοιο υποδηλώνει ότι μια από τις βασικές ανάγκες της γυναίκας που γεννά είναι η ιδιωτικότητα. Η αίσθηση ενός πιθανού κινδύνου συνιστά άλλο ένα παράδειγμα κατάστασης που απαιτεί αυξημένη προσοχή· υποδηλώνει ότι η γυναίκα που γεννά έχει ανάγκη να αισθάνεται ασφάλεια. Παρατηρούμε ότι καταλήγουμε σε παρόμοια συμπεράσματα όταν λαμβάνουμε ως σημείο εκκίνησης την έννοια της ανταγωνιστικής δράσης αδρεναλίνης-ωκυτοκίνης.

Έως τώρα, η έννοια της αναστολής λειτουργίας του νεοφλοιού δεν έχει αποκτήσει αρκετή ισχύ ώστε να θέσει σε αμφισβήτηση τους κυρίαρχους τρόπους συμπεριφοράς προς την επίτοκο (υποβοήθηση –καθοδήγηση-προπόνηση-διαχείριση-υποστήριξη).

Η έννοια του βακτηριολογικά οικείου περιβάλλοντος

         Για τα θηλαστικά εν γένει, το πρώιμο πρωτόγαλα είναι –χωρίς αμφιβολία ζωτικής σημασίας. Για τους ανθρώπους το πρώιμο πρωτόγαλα, αν και πολύτιμο, δεν είναι τόσο καθοριστικό. Αυτό που μας απασχολεί κυρίως αφορά το βακτηριολογικό περιβάλλον στον χώρο του τοκετού και, πιο συγκεκριμένα, πόσο οικείο είναι αυτό το περιβάλλον στη μητέρα. Η διαφορά αυτή εξηγείται από τα δομικά χαρακτηριστικά και τις λειτουργίες του πλακούντα. Στα περισσότερα θηλαστικά, ο πλακούντας δεν μεταφέρει αντισώματα στο έμβρυο αποτελεσματικά· η μεταφορά αντισωμάτων αρχίζει αμέσως μετά τον τοκετό μέσω του πρωτογάλακτος. Στον άνθρωπο η μεταφορά αντισωμάτων μέσω του πλακούντα (ιδίως των IgG) είναι εξαιρετικά αποτελεσματική (Μποργκέζι κ.ά. 2014). Οι συγκεντρώσεις των IgGστο αίμα του ανθρώπινου εμβρύου προσεγγίζουν τις αντίστοιχες της μητέρας στις 38 εβδομάδες κύησης και εξακολουθούν να αυξάνονται στη συνέχεια. Τα στοιχεία αυτά εξηγούν τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των ειδών όσον αφορά τις βασικές ανάγκες των νεογνών. Στον άνθρωπο τα μικρόβια που είναι οικεία στη μητέρα είναι εξίσου οικεία και στο νεογέννητο βρέφος.

Έχει έρθει η εποχή να συνειδητοποιήσουμε ότι από βακτηριολογική και, κατά συνέπεια, ανοσολογική σκοπιά, σημειώθηκε πρόσφατα ένα θεαματικό σημείο καμπής στην ιστορία του ανθρώπινου τοκετού. Πριν από έναν αιώνα, σχεδόν όλες οι γυναίκες γεννούσαν μέσα σε μια μεγάλη ποικιλία οικείων μικροοργανισμών. Σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι γεννιούνται σε μη οικείο βακτηριολογικά περιβάλλον το οποία χαρακτηρίζεται από περιορισμένη μικροβιακή ποικιλία. Οι επιπτώσεις αυτών των μη οικείων περιβαλλόντων μεγεθύνονται ενδεχομένως από τη χρήση αντιβιοτικών και από τον τοκετό με καισαρική, κατά τον οποίο παρακάμπτεται η βακτηριολογικά πλούσια περιοχή του περινέου. Επομένως, ο αρχικός προγραμματισμός του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπου έχει μεταβληθεί δραματικά· μιλάμε για κομβικό σημείο στην ιστορία του είδους μας. Από βακτηριολογική και ανοσολογική σκοπιά, δεν μπορούμε να φανταστούμε καλύτερη λύση από τον τοκετό στο σπίτι.

Ήδη υπάρχει ικανός αριθμός πληροφοριών οι οποίες επιβεβαιώνουν ότι η ισορροπημένη ανοσολογική απόκριση επηρεάζεται από τον τρόπο του τοκετού (Γιάκομπσον κ.ά. 2013). Υπάρχει επίσης πληθώρα επιδημιολογικών μελετών οι οποίες εντοπίζουν παράγοντες κινδύνου κατά την περιγεννητική περίοδο για ασθένειες, όπως είναι ο διαβήτης τύπου 1 (και άλλα αυτοάνοσα νοσήματα), η ατοπία, ο αυτισμός και η παχυσαρκία (για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.primalhealthresearch.com).

Η νέα γενιά επιδημιολογικών μελετών σχετικά με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των ριζοσπαστικών αλλαγών στο περιβάλλον τοκετού καλείται να υπερβεί πολλές δυσκολίες. Ως σημείο εκκίνησης, θα χρειαστούμε μελέτες που να συγκρίνουν τον τοκετό στο σπίτι με τον τοκετό σε άλλους χώρους. Στην πράξη, και για πολλούς λόγους, τέτοιες μελέτες δεν είναι εφικτό να διεξαχθούν σε αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες, εκτός από την Ολλανδία. Μια ολλανδική μελέτη κοόρτης[2] για τον τοκετό, στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από 1000 παιδιά (τα οποία γεννήθηκαν σε μια εποχή κατά την οποία το ποσοστό των τοκετών στο σπίτι ξεπερνούσε το 25% στη χώρα αυτή) περιείχε δεδομένα για τα χαρακτηριστικά του τοκετού, τους παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και τις εκδηλώσεις ατοπικών διαταραχών. Οι πληροφορίες αυτές συλλέχθηκαν με τη συμπλήρωση επαναλαμβανόμενων ερωτηματολογίων από τη γέννηση έως την ηλικία των 7 ετών (φαν Νιμβέγκεν κ.ά. 2011). Δείγματα κοπράνων συλλέχθηκαν στην ηλικία του 1 μηνός, με στόχο να καθοριστεί η σύνθεση της μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου, ενώ δείγματα αίματος συλλέχθηκαν στις ηλικίες των 1, 2 ετών και μεταξύ 6 και 7 ετών με στόχο να προσδιοριστούν συγκεκριμένα επίπεδα IgE. Ο κολπικός τοκετός στο σπίτι, συγκρινόμενος με τον νοσοκομειακό κολπικό τοκετό, συνδέθηκε με μειωμένο κίνδυνο ατοπικών διαταραχών. Οι διαφορές ήταν εξόχως σημαντικές για παιδιά με ατοπικούς γονείς.

Την ημέρα που θα ερευνούμε τον τοκετό μέσα από τέτοιες οπτικές γωνίες, πράγμα που θα είναι και αναπόφευκτο, θα δημιουργηθεί μια ριζικά νέα βάση για συζήτηση ανάμεσα στους υπέρμαχους του προγραμματισμένου τοκετού στο σπίτι και σε όσους θεωρούν τον νοσοκομειακό τοκετό τη μοναδική σώφρονα επιλογή (Οντάν 2016).

Εν τω μεταξύ...

         Αν και εξακολουθούμε ενδεχομένως να δυσκολευόμαστε να αφομοιώσουμε στοιχεία της γνώσης προερχόμενα από αναδυόμενους επιστημονικούς κλάδους, κάποιες γυναίκες κατανοούν την έννοια της αναστολής λειτουργίας του νεοφλοιού ανεξάρτητα από τις λέξεις που χρησιμοποιεί η καθεμιά τους. Επίσης, υπάρχουν γυναίκες που είναι πεπεισμένες ότι ο τοκετός σε οικείο περιβάλλον είναι κατά βάση αναντικατάστατος. Όλες αυτές οι γυναίκες θα έπρεπε να έχουν το δικαίωμα στην αμφισβήτηση της παράδοσης και των πολιτισμικών στερεοτύπων.

Ο Μισέλ Οντάν, MD. επηρεάζει την ιστορία της γέννας και της έρευνας σε θέματα υγείας εδώ και αρκετές δεκαετίες. Κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας ίδρυσε τη μαιευτική μονάδα του νοσοκομείου Πιτιβιέ στη Γαλλία (1962-1985). Με τη βοήθεια έξι μαιών ήταν υπεύθυνος για περίπου χίλιους τοκετούς τον χρόνο, ενώ πέτυχε εξαιρετικά στατιστικά αποτελέσματα, με χαμηλά ποσοστά παρεμβάσεων. Ο Οντάν είναι ευρέως γνωστός ως ο μαιευτήρας που εισήγαγε την έννοια της πισίνας τοκετού και της αίθουσας τοκετού «σαν στο σπίτι». Αργότερα ίδρυσε το ερευνητικό κέντρο Primal Health Research Center στην Αγγλία. Ο Οντάν, μετά τη σταδιοδρομία του ως νοσοκομειακός γιατρός, άρχισε να αναλαμβάνει τοκετούς στο σπίτι. Η προσέγγισή του προς τη γέννα έχει δημοσιευθεί σε καταξιωμένα ιατρικά περιοδικά, όπως το The Lancet, και τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, όπως η ταινία του BBC με τίτλο Birth Reborn.

Τίτλος πρωτοτύπου:

“The Right to Challenge Tradition and Cultural Conditioning, by Michel Odent”. Autumn 2016, Midwifery Today.

Μετάφραση από τα αγγλικά με άδεια του συγγραφέα:

Γιολάντα Γεωργίου, μεταφράστρια-διερμηνέας ΜΑ, βοηθός μητρότητας

Επιστημονική επιμέλεια:

Ευαγγελία Φιλιππάκη, γενική γιατρός GP, διεθνώς πιστοποιημένη σύμβουλος γαλουχίας IBCLC

Μαρία Ανδρεουλάκη, βοηθός μητρότητας & εκπαιδεύτρια βοηθών μητρότητας CD/BDT(DONA)s

[1] Σύμφωνα με τον Μισέλ Οντάν, στην ιστορία του ανθρώπου μέχρι τώρα εθεωρείτο πλεονέκτημα για την επιβίωση και εξέλιξη του είδους να αναπτυχθεί η επιθετικότητα με απώτερο σκοπό την κυριαρχία του πάνω στη φύση. Ως εκ τούτου, ο άνθρωπος ανέπτυξε παραδόσεις, δοξασίες, πεποιθήσεις και τελετουργικά γύρω από την περιγεννητική περίοδο για να επιτύχει ακριβώς αυτό, με άλλα λόγια την παρεμπόδιση της ικανότητας για αγάπη. Στον σημερινό μας κόσμο, όμως, οι απαιτήσεις είναι διαφορετικές: επιβάλλεται η καλλιέργεια της ικανότητας για αγάπη για την επιβίωση του είδους μας.

[2] είδος επιδημιολογικής μελέτης