Πόσο απελευθερωμένοι είμαστε;

[Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό DONA International Journal στα αγγλικά τον Ιούνιο 2014]

Πρόσφατα συμμετείχα σε ένα διεθνές συνέδριο πάνω σε "Επίκαιρα γυναικεία θέματα". Για πρώτη φορά άκουσα τους όρους «καταπίεση της γλώσσας» και «απελευθέρωση της γλώσσας». Χρωστάω ευγνωμοσύνη στη Μίλενα Ρούζκοβα, μαιευτήρα-γυναικολόγο, σύμβουλο γαλουχίας με καταγωγή από την Τσεχία που ζούσε στην Β. Ελλάδα για σχεδόν τρεις δεκαετίες, που με έφερε σε επαφή με πολύ ιδιαίτερες ιδέες και υλικό για γονείς και παιδιά, αλλά και για άτομα που υπηρετούν την περιγεννητική φροντίδα. Μέσα από εκείνη οδηγήθηκα σε αυτό το πολύ σημαντικό συνέδριο. Στη διάρκειά του είχα την ευκαιρία να βιώσω από κοντά πώς χειρίζονταν το θέμα της γλώσσας, ένα από τα πολλά θέματα που αντιμετωπίζουμε όλοι μας, ιδίως εφόσον έχουμε επαφή με διακεκριμένους επαγγελματίες από όλο τον κόσμο.

Κάποιοι από εμάς (ειδικά αν δεν ζούμε σε αγγλόφωνη χώρα ή αν συνεργαζόμαστε ή ζούμε με μην αγγλόφωνους) μπορεί να έχουμε επαφή με περισσότερες από μία γλώσσες στην προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική μας ζωή. Στην προσπάθεια να ανοίξω τους ορίζοντές μου προς την πολυ-πολιτισμικότητα, αυξάνοντας την επίγνωση για την αντιμετώπιση της γλώσσας (ιδίως των γλωσσών που δεν χρησιμοποιούνται ευρέως), θέλω να μοιραστώ τις σκέψεις και εμπειρίες μου, με αφορμή το παραπάνω συνέδριο, πάνω στο θέμα της γλώσσας.

Η απελευθέρωση της γλώσσας είναι προσωπική δουλειά του καθενός. Καθένας και καθεμία από εμάς επηρεάζεται από το πώς αντιμετωπίζεται η γλώσσα στο μέρος που ζούμε. Οι βοηθοί μητρότητας μπορεί να έρθουν σε επαφή με γυναίκες από διαφορετικές κουλτούρες και γλώσσες, και η περιγεννητική περίοδος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη ως προς τη γλώσσα και τη μητρική γλώσσα της κάθε μητέρας.

Η χρήση των Αγγλικών ως κοινού εδάφους για να επικοινωνήσουμε τις σκέψεις, οράματα και γνώσεις μας έχει μεγάλη αξία και είμαι ευγνώμων για τις δυνατότητες που προσφέρει. Από την άλλη, είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο που επικοινωνούν σε πολλές διαφορετικές γλώσσες!

Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσω να δώσω κάποιες απόψεις του θέματος που αφορούν περισσότερο τις βοηθούς μητρότητας και άλλους επαγγελματίες περιγεννητικής φροντίδας είτε στην προσωπική τους συνεργασία με μητέρες και οικογένειες, είτε σε ομαδικό πλαίσιο, είτε από κοινωνική σκοπιά (ακτιβισμός, διοργάνωση διεθνών εκδηλώσεων, συνεδρίων, σεμιναρίων και ανοιχτών συζητήσεων). Θα ξεκινήσω με μερικές σκέψεις που μπορεί να μας βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουμε καλύτερα κάποια πράγματα (και να μας προκαλέσουν και αντικρουόμενα συναισθήματα) και μετά θα παραθέσω κάποιες προτάσεις από την προσωπική μου εμπειρία.

Παρακάτω παραθέτω κάποιες σκέψεις και πεποιθήσεις σχετικά με τη γλώσσα, προς μελέτη και συζήτηση:

α. Η κάθε γλώσσα είναι μοναδική και σημαντική. Καμία δεν είναι ‘καλύτερη’ ή ‘χειρότερη’ από κάποια άλλη.

β. Η γνώση και οι πληροφορίες πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμες από όλους και όλες, σε όποια γλώσσα και αν λέγονται ή γράφονται.

γ. Χρειάζεται να έχουμε επίγνωση της δύναμης της μητρικής γλώσσας κάθε γυναίκας που είναι έγκυος, γεννάει ή έχει μόλις γεννήσει. Είναι σημαντικό να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τις τιμήσουμε με τον καλύτερο τρόπο.

δ. Όλες οι παρουσιάσεις και σεμινάρια που γίνονται σε μια χώρα χρειάζεται να δίνονται ή να μεταφράζονται στη γλώσσα της χώρας που τα φιλοξενεί, εκτός αν απευθύνονται αμιγώς σε άτομα που η μητρική τους γλώσσα είναι ίδια με αυτή του εισηγητή.

ε. Οι μη αγγλόφωνοι λαοί παγκοσμίως έχουν υποστεί καταπίεση σε σχέση με τη γλώσσα τους.

στ. Μπορούμε να βρούμε τρόπους να οργανώσουμε έτσι διεθνή σεμινάρια και εκδηλώσεις ώστε να δείχνεται σεβασμός στη μητρική γλώσσα κάθε συμμετέχοντα.  

ζ. Έχουμε την ευκολότερη, γρηγορότερη, πληρέστερη και ακριβέστερη πρόσβαση στην ανώτερη ευφυΐα μας όταν μιλάμε και ακούμε πληροφορίες στη μητρική μας γλώσσα. Ακόμα και αν μιλάμε πολύ καλά μια ξένη γλώσσα, τις περισσότερες φορές ένα κομμάτι μας μπορεί να αργοπορήσει για να πραγματοποιήσει τη διεργασία της διερμηνείας μέσα στο νου μας, εκτός αν η γλώσσα που ακούμε είναι η μητρική μας. Όταν γίνεται διερμηνεία σε ανοιχτές διεθνείς εκδηλώσεις οι ξένοι εισηγητές σταδιακά ευαισθητοποιούνται στο να μιλούν πιο αργά, και το κοινό έχει την ευκαιρία να αφομοιώσει τις πληροφορίες, ακούγοντάς τις σε αργότερο ρυθμό.

η. Όταν δεν εκπροσωπείται η μητρική γλώσσα της εγκύου/επιτόκου ή των συμμετεχόντων σε μια εκδήλωση, είναι σαν να μην συμμετέχει ένα μέρος τους. Οφείλουμε να δείχνουμε σεβασμό σε κάθε άτομο, αναγνωρίζοντας τη σημασία της μητρικής τους γλώσσας και της συμβολής τους στην εκδήλωση που τους προσκαλούμε.

θ. Η παρουσία άλλων γλωσσών - πέραν της επικρατούσας Αγγλικής - σε διεθνείς εκδηλώσεις μας βοηθάει όλους να συνειδητοποιήσουμε στην πράξη ότι μεγάλο μέρος του κόσμου σκέπτεται, μιλάει, ονειρεύεται σε πολλές άλλες γλώσσες.

ι. Η συχνή ανησυχία ότι χάνουμε χρόνο με τη διερμηνεία μάς παραπέμπει σε μια γενικότερη ατμόσφαιρα βιασύνης, χαρακτηριστικής της κοινωνίας που ζούμε. Αυτή η δυναμική έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τη θεωρία και την πράξη του αντικειμένου της περιγεννητικής φροντίδας – εγκυμοσύνη, γέννηση, λοχεία, θηλασμός, υποστήριξη χωρίς όρους – όπου η μητέρα που γεννάει, το μωρό της, όλη η οικογένεια και κάποιες φορές και οι επαγγελματίες περιγεννητικής φροντίδας χρειάζονται να πάρουν χρόνο για να έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα. Σε πολλές περιπτώσεις οι βεβιασμένες πράξεις μπορεί να οδηγήσουν σε επιπλοκές τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία της ΜητέραςΒρέφους.

κ. Όσο κινούνται οι λαοί και αναμιγνύονται οι πολιτισμοί, γίνεται όλο και πιο πιθανό να συναντάμε συχνά έγκυες, επίτοκες ή νέες μητέρες που δεν μιλούν τη γλώσσα μας. Είναι καλή εξάσκηση για όλους εμάς που υποστηρίζουμε το ζευγάρι ΜητέραςΒρέφους να έχουν επίγνωση της γλώσσας.

λ. Η απόφαση για το ποια γλώσσα θα χρησιμοποιηθεί στη διάρκεια συνεντεύξεων, συναντήσεων, εκδηλώσεων με διεθνείς προσκεκλημένους εγείρει και θέματα ταξικών και άλλων διακρίσεων: οι μη αγγλόφωνοι συμμετέχοντες/ουσες συνήθως διστάζουν να αποκαλύψουν την αδυναμία τους να παρακολουθήσουν άνετα τα Αγγλικά γιατί αυτό μπορεί να συνεπάγεται ότι έχουν λάβει κατώτερη ή ελλιπή εκπαίδευση, ή ότι προέρχονται από υποδεέστερη κοινωνική τάξη κτλ. Συχνά τα άτομα που μιλούν άνετα άλλες γλώσσες από τη μητρική τους (και που δεν έχουν μεγαλώσει σε πολύγλωσσο περιβάλλον), μιλούν κυρίως τις κοινές δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες, με κύρια την Αγγλική, και είχαν την προνομιούχο δυνατότητα να σπουδάσουν είτε στη χώρα τους είτε στο εξωτερικό, επενδύοντας χρόνο και χρήματα.

Τι μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά;

Η ευαισθησία μου σε θέματα γλώσσας συνδέεται με την προσωπική μου ιστορία: γεννήθηκα και μεγάλωσα σε μια μικρή χώρα μεταξύ ανατολής και δύσης – την Ελλάδα. Λίγοι άνθρωποι παγκοσμίως μιλάν τα Ελληνικά, κι έτσι η Αγγλική γλώσσα είναι σχεδόν απαραίτητη για τους Ελληνόφωνους που ενδιαφέρονται να επικοινωνούν με τον υπόλοιπο κόσμο. Είναι σπάνιο στις μέρες μας να βρεθούν νεαρά άτομα στην Ελλάδα που δεν μιλούν αρκετά καλά Αγγλικά για βασική επικοινωνία. Όταν ήμουν νέα έζησα για κάποιο διάστημα σε δυτικοευρωπαϊκές χώρες (Αγγλία, Ολλανδία, και λίγο στην Ισπανία, με επισκέψεις στη Γερμανία, Ιταλία και Γαλλία). Στις χώρες αυτές μπορούσα να επικοινωνώ στα Αγγλικά και χάρη στις κλασσικές μου σπουδές (αρχαία Ελληνικά και Λατινικά), μπορούσα να καταλαβαίνω και να χρησιμοποιώ τις βασικές δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες (Γερμανικά, Ολλανδικά, Ιταλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Πορτογαλικά).

Μιλώντας με φίλους και συγγενείς από την Αμερική έχω καταλάβει πως κάποιος γεννημένος και μεγαλωμένος στις ΗΠΑ μπορεί να περάσει όλη του τη ζωή μιλώντας και ακούγοντας μόνο Αγγλικά, χωρίς να χρειάζεται τη γνώση άλλης γλώσσας, ακόμα κι αν ταξιδέψει στο εξωτερικό ή εργαστεί με ξένους πελάτες.

Ως βοηθοί μητρότητας, εκπαιδεύτριες και ακτιβίστριες είμαι πεπεισμένη ότι θα έκανε μεγάλη διαφορά αν δίναμε σημασία στο θέμα της γλώσσας ξεκινώντας να υπηρετούμε σε πολυ-πολιτισμικό πλαίσιο.

Αν τα Αγγλικά είναι η μητρική σας γλώσσα

α. Δείτε την Αγγλική γλώσσα στο ιστορικό της πλαίσιο. Σε πολλά μέρη του κόσμου οι άνθρωποι αναγκάστηκαν με τη βία να μιλήσουν τις τρεις ή τέσσερις επικρατούσες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Πορτογαλικά) και συχνά η ομιλία της μητρικής τους γλώσσας (που μεταδιδόταν προφορικά) απαγορευόταν ή μιλιόταν κρυφά.

β. Προσπαθήστε να μάθετε μια ξένη γλώσσα! Δεσμευθείτε και δείτε πόσο χρόνο θα σας πάρει να μπορείτε να τη χρησιμοποιείτε άνετα στον προφορικό και γραπτό λόγο. Μόνο τότε θα μπορέσετε να κατανοήσετε τι σημαίνει να επικοινωνείς σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική σου.

γ. Εκτεθείτε σε διαφορετικές κουλτούρες, ιδιαίτερα σε εκείνες των γυναικών που υπηρετείτε. Κινηματογραφικές ταινίες, ποίηση, τέχνη και μουσική τςη κουλτούρας τους θα σας δώσει μια διαφορετική οπτική για το ποια είναι και ακόμα και τι μπορεί να χρειάζεται στη διάρκεια του τοκετού και της λοχείας.

δ. Ενθαρρύνετε την πελάτισσά σας να επικοινωνεί στη μητρική της γλώσσα μπροστά σας όταν μιλάει με τα παιδιά της, τον σύντροφό της, τη μητέρα της κτλ. Αν προσπαθεί να ‘συγχωνευθεί’ στη νέα κουλτούρα μπορεί να ντρέπεται ή να αισθάνεται αμήχανα. Είναι ωραίο να δείξουμε αποδοχή και διάθεση ώστε να μας αποκαλύψει σιγά σιγά τον πραγματικό της εαυτό.

ε. Ρωτήστε τη μη Αγγλόφωνη πελάτισσά σας το όνομά της. Ζητήστε της να σας διδάξει πώς να το προφέρει σωστά (αν είναι ένα ασυνήθιστο όνομα). Ρωτήστε τη τι σημαίνει. Ρωτήστε τη αν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος συμβολισμός συνδεδεμένος με το όνομά της (αν πήρε το όνομα κάποιου ιδιαίτερου ατόμου ή το όνομά της συνδέεται με κάποιο ιδιαίτερο γεγονός της κουλτούρας της).

στ. Σκεφτείτε μήπως υπάρχουν κοινωνικά ή φυλετικά θέματα κρυμμένα γύρω από το θέμα της γλώσσας. Αν η πελάτισσά σας ανήκει σε κάποια κουλτούρα που έχει υποστεί καταπίεση ή έχει στοχοποιηθεί από ρατσισμό και φτώχεια, το να μιλάει τη μητρική της γλώσσα μπορεί να της φέρει στην επιφάνεια αρνητικά ή τραυματικά συναισθήματα και για σας και για εκείνη όσον αφορά την κοινωνική, οικονομική, φυλετική και θρησκευτική της θέση. Μην υποτιμάτε την επίδραση της καταπίεσης της γλώσσας!

ζ. Παρατηρήστε πόσο γρήγορα μιλάτε όταν δεν μιλάτε με αυτόχθονες Αγγλόφωνους. Επίσης παρατηρήστε τον ρυθμό της ομιλίας σας όταν η επαφή σας με μη Αγγλόφωνους δεν είναι προσωπική (π.χ. τηλεφωνική, μέσω skype ή από ηχογραφήσεις). Για κάποιον που τα Αγγλικά δεν είναι η μητρική του γλώσσα συνήθως παίρνει λίγο περισσότερο χρόνο για να αφομοιωθούν οι πληροφορίες και η ταχύτητα μπορεί να το κάνει πιο δύσκολο. Επιπλέον, αν έχετε μια θέση εξουσίας στα μάτια της γυναίκας (π.χ. αν είστε η βοηθός μητρότητας ή η εκπαιδεύτριά της) μπορεί να ντρέπεται να σας ζητήσει να επαναλάβετε ή να παραφράσετε κάτι επειδή δεν μπορεί να παρακολουθήσει την ταχύτητα της ομιλίας σας.

η. Οι όροι «απελευθέρωση της γλώσσας» και «καταπίεση της γλώσσας» σημαίνουν κάτι για σας;

θ. Ξέροντας πόσο ευαίσθητο είναι αυτό το θέμα, προτείνω να διαβάσετε τις παραπάνω σκέψεις και πεποιθήσεις και να δείτε τι συναισθήματα σας φέρνουν. Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε αυτό το θέμα αν συνεχίσουμε να αισθανόμαστε προσβεβλημένοι, ένοχοι, αδιάφοροι, μπερδεμένοι κτλ. Παρόμοια συναισθήματα είναι αναμενόμενα και μπορούμε να βρούμε τρόπους να τα εκτονώσουμε.

Αν τα Αγγλικά δεν είναι η μητρική σας γλώσσα

α. Εξερευνήστε τη σχέση σας με τη μητρική σας γλώσσα. Τη μιλάτε, τη γράφετε ή τη διαβάζετε; Την τιμάτε; Τη σέβεστε; Τη θεωρείτε καλύτερη ή χειρότερη σε σχέση με τη γλώσσα που μιλάτε στη χώρα που ζείτε;

β. Εξερευνήστε τη σχέση σας με τη γλώσσα που μιλάτε στη χώρα που ζείτε (αν δεν είναι η μητρική σας). Απολαύσατε την εκμάθησή της; Δυσκολευτήκατε όταν τη μαθαίνατε; Ήταν υποχρεωτικό να τη μάθετε ή δική σας επιλογή; Τη θεωρείτε καλύτερη ή χειρότερη σε σχέση με τη μητρική σας γλώσσα;

γ. Πειραματιστείτε με το να μιλάτε τη μητρική σας γλώσσα όταν μπορείτε. Θα μπορούσατε να οργανώσετε ποιητικές συναντήσεις, προβολές ταινιών, συζητήσεις, τραγουδιστικές/χορευτικές συναντήσεις και άλλες εκδηλώσεις ανοιχτές σε ομογενείς σας και άλλους, ώστε να σας δουν οι άλλοι στο περιβάλλον της μητρικής σας γλώσσας.

δ. Όταν είστε με ανθρώπους που μιλάν τη μητρικής σας γλώσσα σε μια χώρα που μιλιέται άλλη γλώσσα, εσείς τι γλώσσα επιλέγετε να μιλήσετε; Είναι αποδεκτό να μιλάτε τη μητρική σας γλώσσα οπουδήποτε και οποτεδήποτε θέλετε; Υπάρχουν κάποιες συνέπειες αν μιλήσετε τη μητρική σας γλώσσα (σε σχέση με το επάγγελμά σας, την κοινωνική ή οικονομική σας θέση;)

ε. Ποια είναι η προσωπική ή οικογενειακή σας ιστορία σχετικά με τη μητρική σας γλώσσα; Πότε αρχίσατε να μιλάτε τη γλώσσα της χώρας όπου ζείτε τώρα; Ποια γλώσσα μάθατε στο σχολείο; Τι μιλούσατε στο σπίτι σας; Έχετε απαρνηθεί τη μητρική σας γλώσσα;

στ. Αν το όνομά σας δεν είναι συνηθισμένο στη χώρα που ζείτε, το προφέρουν σωστά; Σας ενδιαφέρει να διδάξετε στους ανθρώπους πώς να το προφέρουν σωστά, σύμφωνα με τους κανόνες της μητρικής σας γλώσσας; Ξέρετε τι σημαίνει το όνομά σας; Το λέτε στους άλλους;

ζ. Οι όροι «απελευθέρωση της γλώσσας» και «καταπίεση της γλώσσας» σημαίνουν κάτι για σας;

Αν οργανώνετε δημόσιες εκδηλώσεις

 α. Μάθετε ποιο θα είναι το κοινό σας. Αν είναι μικτής καταγωγής, προσπαθήστε όσο γίνεται να εκπροσωπούνται όλες οι γλώσσες καταγωγής των συμμετεχόντων. Παράλληλη διερμηνεία και /ή σιγανή από εθελοντές ή επαγγελματίες είναι κάποιες πιθανές λύσεις.

β. Συζητήστε και βρείτε τρόπους να εκτονώσετε α συναισθήματα που μπορεί να σας φέρνει το θέμα αυτό με την ομάδα διοργάνωσης. Πώς θα ήταν πραγματικά αν προσφέραμε δημοσίως μια αναγνώριση σε άλλες γλώσσες, αν επιτρέπαμε αρκετό χρόνο για διερμηνεία, αν επιβραδύναμε τους ρυθμούς της εκδήλωσης, αν εμμέναμε στην απόφασή μας όταν κάποιοι ζητάν την εύκολη λύση του να υπάρχει μόνο μια επικρατούσα γλώσσα;

Η προσωπική μου εμπειρία

Ακολουθεί η εμπειρία μου από το ως χειρίστηκαν το θέμα της πολυγλωσσίας στο διεθνές συνέδριο όπου συμμετείχα. Ελπίζω να δίνει ένα ρεαλιστικό παράδειγμα για την εφαρμογή των παραπάνω ιδεών.

Η διερμηνεία στη διάρκεια του συνεδρίου ήταν από τις πιο συγκλονιστικές εμπειρίες της ζωής μου! Στην Ελλάδα όπου ζω και συχνά οργανώνω διεθνείς εκδηλώσεις (εκπαιδεύσεις, συνέδρια, σεμινάρια), συχνά συναντάμε ανάμικτα συναισθήματα γύρω από το θέμα της γλώσσας. Οι αντιδράσεις μπορεί να ποικίλλουν από την απόλυτη θέση ότι δεν χρειαζόμαστε τους ξένους να μας μιλάνε για τα δικά μας θέματα, ιδίως όταν δεν μιλούν τη γλώσσα μας, μέχρι την πεποίθηση ότι τα Αγγλικά είναι και πρέπει να είναι η κοινώς αποδεκτή γλώσσα και όποιος δεν τα μιλάει καθυστερεί τους υπόλοιπους από τη γρήγορη πρόσβαση στη διεθνή γνώση.

Στο συνέδριο παρευρέθησαν περίπου 170 άτομα. Σε όλη τη διάρκεια του συνεδρίου γινόταν διαδοχική διερμηνεία δυνατά δίπλα στην εισηγήτρια, ενώ συγχρόνως γινόταν ψιθυριστή διερμηνεία σε μικρές ομάδες σε όλες τις υπόλοιπες γλώσσες (υπήρχε επίσης διερμηνεία μέσω ακουστικών όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα να γίνει ψιθυριστά δίπλα δίπλα). Όλοι οι διερμηνείς ήταν εθελοντές. Κάθε 20 λεπτά άλλαζε η γλώσσα διερμηνείας και μέχρι το τέλος του συνεδρίου είχαν ακουστεί δυνατά όλες οι γλώσσες των ατόμων που συμμετείχαν, συνολικά δηλαδή 21 γλώσσες από 4 ηπείρους (Ευρώπη, Β. και Ν. Αμερική, Ασία, Αφρική). Κάθε 20 λεπτά κάναμε ενός λεπτού σιγή ώστε οι διερμηνείς να ανασυγκροτηθούν καινα καθαρίσουν τον νου τους. Αυτό έδινε επίσης τον χρόνο στο κοινό να αφομοιώσει τα θέματα που συζητούνταν. Για την καλύτερη οργάνωση, υπήρχε αναρτημένη λίστα με όλες τις γλώσσες των συμμετεχόντων και δίπλα τουλάχιστον δύο άτομα για κάθε γλώσσα: το ένα ήταν η βασική διερμηνέας δίπλα στην εισηγήτρια και το άλλο ήταν το άτομο υποστήριξης της διερμηνέως, υπεύθυνο για να βοηθάει με λέξεις ή έννοιες αν/όποτε χρειαζόταν, να της κρατάει το χέρι όταν το θέμα που παρουσιαζόταν ήταν δύσκολο συναισθηματικά (συζητήθηκαν κάποια ‘βαριά’ θέματα στη διάρκεια του συνεδρίου, όπως ο ρατσισμός, η γενοκτονία, η πορνογραφία, η βία/ο βιασμός κ.ά.), να την υποστηρίζει στο διάλειμμα του ενός λεπτού.

Η εισηγήτρια ήταν αποκλειστικά αγγλόφωνη με τάση να μιλάει γρήγορα. Όταν μιλούσε πολύ γρήγορα για να την παρακολουθούν οι συμμετέχοντες και να την προλαβαίνουν οι διερμηνείς, η υπεύθυνη για τον συντονισμό της διερμηνείας στο συνέδριο σήκωνε αθόρυβα κάποια έτοιμα όμορφα γραμμένα γραπτά μηνύματα: «Παρακαλώ σύντομες φράσεις» «Μίλα πιο αργά παρακαλώ» «Παρακαλώ συχνότερες παύσεις». Αυτή ήταν μια ήπια, μη επικριτική υπενθύμιση στην εισηγήτρια, που δεν διέκοπτε τον ειρμό της και της έδινε τη δυνατότητα να προσαρμοστεί στον δικό της χρόνο, με σεβασμό σε όλους.

Εύχομαι οι παραπάνω σκέψεις να μας βοηθήσουν να υπηρετήσουμε καλύτερα τις πελάτισσές μας και να οργανώνουμε εκδηλώσεις με ευαισθησία, σεβασμό και εκτίμηση προς τους συναδέλφους μας, το κοινό που εξυπηρετούμε, τον εαυτό μας και τους κοινούς μας στόχους και οράματα.