ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΟ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ ΜΑΡΙΑ ΑΝΔΡΕΟΥΛΑΚΗ*

Ο σεβασμός στον τοκετό

Αν «η ελευθερία σε μια χώρα μπορεί να μετρηθεί με την ελευθερία στον τοκετό», όπως λέει η Agnes Gereb¹, τότε ο προσωπικός της αγώνας για δικαιοσύνη φέρνει στο προσκήνιο μία από τις σοβαρότερες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που αφορά στις συνθήκες γέννησης ενός ανθρώπου και ταυτόχρονα φωτίζει το καθολικό αίτημα επαναδιεκδίκησης της επιλογής στον τοκετό.   

Η πρώτη παγκόσμια προβολή του ντοκιμαντέρ–επανάσταση Freedom for Birth² στις 20 Σεπτεμβρίου του 2012, σε 100 σημεία του πλανήτη, από οργανισμούς, φορείς και ιδιώτες, με περίπου 100.000 θεατές, ξετύλιξε την ιστορία της Gereb, στην οποία συγκεντρώνονται πολλές από τις άσχημες εκφάνσεις ενός βιομηχανοποιημένου συστήματος υγείας. Και αν το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ, έργο των ακτιβιστών Toni Harman και Alex Wakeford, αποτελεί ένα γερό «χτύπημα» στην καπιταλιστική λογική αντιμετώπισης του γυναικείου σώματος που κυοφορεί, παράλληλα με την προβολή του, το δικό τους αγώνα δίνουν καθημερινά, σε όλο τον κόσμο, επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων στο χώρο της υγείας αλλά και απλοί πολίτες, προκειμένου οι γυναίκες να επανακτήσουν τον έλεγχο του σώματός τους και ουσιαστικά να προβούν ταυτόχρονα στην πρώτη υπεράσπιση των δικαιωμάτων ισότητας και ελευθερίας του παιδιού τους.   

Στη χώρα μας, ένα από τα πιο ένθερμα και δραστήρια μέλη αυτού του κινήματος και εκπρόσωπος του ENCA Hellas³, η Μαρία Ανδρεουλάκη, μας περιγράφει με ιδιαιτέρως ευκρινή λόγο την αντιφατικότητα της αντιμετώπισης του τοκετού στο σύγχρονο δυτικό κόσμο. Μια αντιφατικότητα, η οποία, με τη σειρά της, έφερε στο προσκήνιο ένα νέο δυναμικό πλαίσιο αντιμετώπισης, εντός του οποίου πραγματοποιήθηκε στη Χάγη το 1^ο Παγκόσμιο Συνέδριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στον Τοκετό το Μάιο του 2012. Έτσι, αρχίζει πλέον να ενισχύεται η πεποίθηση πως τα –λίγο έως πολύ– δυσάρεστα ενδεχόμενα που αφορούν στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό μπορούν να εξουδετερωθούν, χάρη στην ευαισθητοποίηση των ειδικών, την έγκυρη γνώση των ίδιων των πρωταγωνιστριών αλλά και τη συνολικότερη αλλαγή νοοτροπίας στην κοινωνία.   
 
Τη συνέντευξη πήρε η Κατερίνα Αναστασίου

Το ENCA (European Network of Childbirth Associations–Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τον Τοκετό) πόσο επίφοβες θεωρεί ότι είναι κάποιες από τις πρακτικές που ακολουθούνται σήμερα για την επίτοκο και το έμβρυο; Έχει να αντιπροτείνει εναλλακτικές μεθόδους; Επίσης, ποιος είναι ο ρόλος του χειρουργού–γυναικολόγου;  

Τo ΕNCA Hellas δίνει τη δυνατότητα σε άτομα, ομάδες και επαγγελματίες να επιλέξουν, μετά από υπεύθυνη ενημέρωση, τις καλύτερες πρακτικές σχετικά με την περιγεννητική φροντίδα. Πολλοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την επιλογή αυτή. Υπάρχουν, όμως, κάποια αντικειμενικά δεδομένα, βασισμένα στις μέχρι τώρα έρευνες, για την επικινδυνότητα κοινών μαιευτικών πρακτικών που εφαρμόζονται στο μεγαλύτερο ποσοστό των επιτόκων, όπως, για παράδειγμα, η επιλογή της καισαρικής τομής χωρίς ιατρική ένδειξη, η πρόκληση τοκετού, η περινεοτομή ρουτίνας, η τεχνητή ρήξη θυλακίου για επίσπευση τοκετού, το κόψιμο του ομφάλιου λώρου αμέσως μετά τον τοκετό, η απομάκρυνση του μωρού από τη μητέρα του αμέσως μετά τον τοκετό και πολλές άλλες συνηθισμένες πρακτικές. Οποιαδήποτε μη απαραίτητη ιατρική παρέμβαση πάνω στη φυσιολογική διαδικασία του τοκετού είναι αποδεδειγμένο ότι μπορεί να προκαλέσει βραχυπρόθεσμες ή μακροπρόθεσμες αρνητικές παρενέργειες, κάποιες φορές επικίνδυνες για τη ζωή και της μητέρας και του μωρού.

Το ENCA Hellas, μέσα από τη δουλειά των εθελοντών του, προσπαθεί να φέρει σε επαφή τους πολίτες και τους επαγγελματίες υγείας με έρευνες και πρακτικές για την ασφαλή παρακολούθηση μιας φυσιολογικής εγκυμοσύνης, τοκετού και λοχείας. Παρακολουθούμε διεθνείς εξελίξεις στο χώρο της περιγεννητικής φροντίδας, μεταφράζουμε σχετικό υλικό, και δικτυώνουμε άτομα, οργανισμούς και επαγγελματίες υγείας που ψάχνουν ομοϊδεάτες για να στηρίξουν και να στηριχθούν στην πρακτική τους.

Μια εξαιρετική επιστημονική πηγή υλικού για τις ασφαλείς επιλογές στον τοκετό είναι η πρωτοβουλία για βέλτιστες μαιευτικές υπηρεσίες προς τη μητέρα και το βρέφος από τον οργανισμό IMBCI (International MotherBaby Childbirth Initiative), που έχει δημοσιεύσει 10 βήματα για νοσοκομεία φιλικά προς τη μητέρα και το βρέφος. Τα 10 βήματα έχουν μεταφραστεί σε 18 γλώσσες (συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών). Θεωρώ ότι κάθε ζευγάρι αξίζει να μελετήσει τα βήματα αυτά, πριν λάβει τις τελικές αποφάσεις του για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες θα έρθει το μωρό τους στον κόσμο.

Όσον αφορά στον ρόλο των επαγγελματικών υγείας στο χώρο του τοκετού, εξ’ ορισμού ο χειρουργός–μαιευτήρας ασχολείται με την παθολογία του τοκετού, δηλαδή με ένα μικρό ποσοστό όλων των τοκετών (για κάποιες πρακτικές, όπως, π.χ., την καισαρική τομή, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει το 15% ως ανώτατο όριο). Οι υπόλοιποι τοκετοί ανήκουν κανονικά στη φροντίδα της μαίας, που είναι εκπαιδευμένη για την ασφαλή παρακολούθηση μιας φυσιολογικής εγκυμοσύνης και τοκετού. Σχετικά με το θέμα αυτό, μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να μελετήσει το κεφάλαιο για την αυθεντική μαιευτική από το βιβλίο του μαιευτήρα–γυναικολόγου, ερευνητή και συγγραφέα Michel Odent “The Farmer and the Obstetrician”, όπου περιγράφει το όραμά του για την ιδανική παροχή της περιγεννητικής φροντίδας.
 
Ποιος είναι ο ρόλος της μαιευτικής τέχνης σήμερα και ποιος θα έπρεπε να ήταν; Πόσο σημαντική είναι η παρουσία της μαίας πριν αλλά και (κυρίως) κατά τη διάρκεια του τοκετού;

Η μαιευτική τέχνη πάντα ανήκε στις γυναίκες. Ο τοκετός είναι γυναικείο θέμα. Σε όλες τις παραδόσεις είναι οι μαίες που φροντίζουν τη γυναίκα όσο είναι έγκυος και κατά τη διάρκεια του τοκετού της. Η νομοθεσία στην Ελλάδα δίνει πλήρη νομική κάλυψη στη μαία να παρακολουθεί υγιείς εγκυμοσύνες (όπου δεν υπάρχει παθολογία) και να διεξάγει τοκετούς ανεξάρτητα. Στην πράξη, πολύ λίγες μαίες ασκούν τη μαιευτική με αυτό τον τρόπο, γιατί υπάρχει σύγχυση ως προς το ρόλο της μαίας και του μαιευτήρα.

Πρέπει να σημειώσω εδώ μια παρατήρηση που μας έχουν κάνει πολλές μητέρες τον τελευταίο καιρό, από την εμπειρία τους: Όπως όλοι οι επαγγελματίες υγείας, έτσι και οι μαίες εκπαιδεύονται μέσα σε ένα σύστημα που δεν τιμά ιδιαίτερα τη θέση και την αυθεντία της μητέρας που κυοφορεί. Συχνά, λοιπόν, υπάρχουν μαίες, όπως και γιατροί, που ασκούν το έργο τους, κάνοντας σαφείς παραβιάσεις βασικών δικαιωμάτων της επιτόκου και του μωρού της, κάνοντας παρεμβάσεις χωρίς λόγο, ασκώντας εξουσία, δίνοντας λίγη ή καθόλου υποστήριξη και κατανόηση στη μητέρα και στο ζευγάρι. Υπάρχουν, επίσης, φωτισμένοι επαγγελματίες υγείας στον περιγεννητικό χώρο, σε όλους τους κλάδους, που μπορούν να διδάξουν ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης της νέας ζωής, και αυτόν θέλουμε να αναδείξουμε μέσα από το δικό μας έργο.

Αν μια γυναίκα βασιστεί αποκλειστικά στη μαία της ή στο γιατρό της για τη διεξαγωγή του τοκετού της όπως αυτή τον θέλει, μπορεί να απογοητευτεί' κι αυτό δε θα οφείλεται σε λάθος της μαίας ή του γιατρού, αλλά σε παρανόηση των ρόλων: Όσο καλός και να είναι ο πάροχος της περιγεννητικής φροντίδας, η μητέρα είναι εκείνη που θα ενημερωθεί και που θα αποφασίσει πώς, με ποιον και πού αισθάνεται ασφαλέστερα να γεννήσει, και που έχει συνεχή, βαθιά και αλάνθαστη επικοινωνία με το μωρό μέσα της. Έργο της λοιπόν θα ήταν να διδάξει στο γιατρό και στη μαία όσα μπορεί να καταλάβει από την επαφή με το μωρό της, και έργο του γιατρού και/ή της μαίας να διδάξει στη μητέρα να ακούει καλά το μωρό, ώστε να είναι όλοι ασφαλείς.

Έχει παρατηρηθεί ότι, ενώ πολλά μηχανήματα κάνουν λάθος στα ευρήματά τους –π.χ. υπολογιζόμενο βάρος του μωρού ή ημερομηνία τοκετού– οι ίδιες οι μητέρες πολύ συχνά έχουν καλύτερη και ακριβέστερη γνώση. Ιδιαιτέρως σε περιπτώσεις άμεσης ανάγκης, υπάρχουν περιπτώσεις που η μητέρα ένιωθε ότι κάτι δεν πάει καλά με το μωρό της, ενώ τα μηχανήματα έδειχναν ότι όλα είναι εντάξει –για να αποδειχθεί εκ των υστέρων ότι είχε δίκιο–, ενώ άλλες φορές, αντιθέτως, η μητέρα ένιωθε το μωρό της καλά, και τα μηχανήματα έδειχναν σημάδια συναγερμού, που οδήγησαν σε μη απαραίτητες παρεμβάσεις, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων.
 
Γιατί ο μαιευτήρας–γυναικολόγος ασκεί τόσο μεγάλη επιρροή σε μία έγκυο και κατ’ επέκταση στο ζευγάρι; Είναι, για παράδειγμα, ο φόβος του πόνου και η έλλειψη γνώσης των γυναικών που τις κάνει επιδεκτικές στην κυριαρχία του ιατρικού λόγου και σε ένα υποτιθέμενο ρίσκο του σώματός τους;

Η σχέση της γυναίκας και του ζευγαριού με τον τοκετό, με το ιατρικό σύστημα και τη διαδικασία του τοκετού είναι πολυδιάστατο ζήτημα. Παράγοντες που το επηρεάζουν σχετίζονται με θέματα οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής φύσεως, και αφορά βαθιά ριζωμένες κοινωνικές δομές. Σίγουρα  υπάρχει η τάση να αποποιούμαστε την ευθύνη του σώματός μας και να την παραδίνουμε εξ’ ολοκλήρου στα χέρια κάποιου άλλου, «ειδικού».
Η έλλειψη ενημέρωσης για τις επιλογές στον τοκετό, η διαστρεβλωμένη παρουσίαση της φυσιολογικής διαδικασίας του τοκετού από τα μέσα ενημέρωσης και τις προσωπικές εμπειρίες, η έλλειψη ελέγχου της κατάστασης από τις ίδιες τις γυναίκες, είναι σίγουρα παράγοντες που μειώνουν τη δυνατότητα ελεύθερης βούλησης της γυναίκας και του ζευγαριού όσον αφορά στις αποφάσεις για τις συνθήκες του τοκετού.

Η πλειοψηφία των γυναικών που ζουν σε δυτικές κοινωνίες διηγούνται από αδιάφορες έως φρικιαστικές ιστορίες τοκετού. Μια από τις ιερότερες τελετές της ζωής, αυτή της έναρξης μιας νέας ζωής, αντιμετωπίζεται με κοινώς αποδεκτή σωματική και ψυχολογική βία. Αν ρωτήσετε τις γυναίκες στο φιλικό σας περιβάλλον για τις εμπειρίες των τοκετών τους, ελάχιστες θα έχουν να αναφέρουν ευχάριστες αναμνήσεις. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις έχει επιβληθεί κάποιου είδους παραβίαση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτά ορίζονται από το Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που εδρεύει στο Στρασβούργο. Σχετικό υλικό έχει παρουσιαστεί στο βίντεο για περιγεννητική φροντίδα με σεβασμό, από τον Oργανισμό White Ribbon Alliance, το οποίο μπορείτε να παρακολουθήσετε στο link: Break the Silence: Respectful Maternity Care. Το θέμα της ασφάλειας στην περιγεννητική φροντίδα έχει μελετηθεί και αυτή τη στιγμή σε όλα τα μέρη του κόσμου, προηγμένου και μη, παρατηρούνται πρακτικές που θέτουν σε κίνδυνο την ασφαλή γέννα μητέρων. Για τη διαφύλαξη της ασφαλούς μητρότητας μάχεται, μεταξύ άλλων, ο οργανισμός Ασφαλής Mητρότητα.

Ένα ανεκτίμητο σχετικό κείμενο από ένα άλλο χώρο, εκείνον της πολιτικής σκέψης, μπορεί να βρει ο κάθε σκεπτόμενος πολίτης (ξανα)διαβάζοντας το βιβλίο του Μάριου Πλωρίτη Μέγιστον μάθημα. Απ’ τη δικτατορία στη δημοκρατία (Φυτράκης 1974). Το κεφάλαιο για το φόβο, γραμμένο το Σεπτέμβρη του 1974 για την πολιτική κατάσταση της εποχής, αντανακλά, πιστεύω, τις ίδιες ακριβώς δομές που ισχύουν και στον περιγεννητικό χώρο, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση όπου μπαίνουν θέματα εξουσίας.

Παραθέτω μερικά αποσπάσματα από το εν λόγω κεφάλαιο, που συστήνω να διαβάσετε και κάτω από αυτό το νέο πρίσμα του σεβασμού στην περιγεννητική φροντίδα:
- «…το κράτος διεκδικεί με επιτυχία το μονοπώλιο της νόμιμης φυσικής βίας και θεωρεί πως είναι η μοναδική πηγή του ‘δικαιώματος’ προσφυγής στη βία.»: Αντίστοιχα, εκατοντάδες μητέρες και βρέφη υφίστανται «νόμιμη» σωματική και ψυχολογική βία στη διαδικασία του τοκετού, κάτι που, εφόσον είναι νόμιμο και σύνηθες, ποτέ δεν συζητάται ως παραβίαση ή βία.
- «Σήμερα ο άμεσος ωμός εκφοβισμός είναι πια ‘ξεπερασμένος’. Πολύ πιο αποδοτική είναι η ασάφεια και η αβεβαιότητα για το τι επιτρέπεται και τι όχι, πολύ πιο τελεσφόρα είναι η καλλιέργεια της πεποίθησης σε κάθε πολίτη πως κάθε κίνησή του, κάθε του λέξη, παρακολουθούνται κάθε στιγμή από το απειροδύναμο κράτος…»: Αντίστοιχα, ο παντοδύναμος γιατρός αφήνει στις περισσότερες περιπτώσεις το ζευγάρι στο σκοτάδι ως προς το τι να περιμένουν στη διάρκεια του τοκετού, όπως και τις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό, όσον αφορά στην αντιμετώπιση της μητέρας αλλά και του μωρού της.
- «Μυριάδες μυριάδων άνθρωποι κάθε καιρού και κάθε τόπου έγιναν μάρτυρες της μεθόδου του εκφοβισμού των πολλών, που η λεγόμενη ‘τέχνη του κυβερνάν’ χρησιμοποίησε πάντα για να στερεωθεί η κυριαρχία του ενός ή των λίγων.»: Το σύνηθες έγινε το φυσιολογικό. Έτσι, η γυναίκα που έχει μόλις γεννήσει μπορεί να αισθάνεται ψυχολογικά και σωματικά βιασμένη, κομμένη και ραμμένη, πονεμένη, εγκαταλελειμμένη, και το μωρό της εξίσου ή και περισσότερο πονεμένο, απομονωμένο, πεινασμένο και εγκαταλελειμμένο. Επειδή έτσι το κάνουν οι περισσότεροι και εξαιτίας του συχνού φόβου ότι θα μπορούσε να είναι χειρότερα (π.χ. «αν δεν προσέξετε τη συμπεριφορά σας, θα σας το πάρουμε το μωρό»), έχει επικρατήσει ένα τόσο παράλογο σύστημα φροντίδας.
- «Οι χειροπιαστοί κίνδυνοι μας φοβίζουν λιγότερο από τους φανταστικούς τρόμους–Μάκμπεθ»: Εκατοντάδες μητέρες και πατέρες υποκύπτουν σε ασταθείς και ασαφείς εκφοβισμούς γιατρών ή ακόμα και συγγενών για το τι θα πάθει το μωρό τους αν…– π.χ. αν δε βγει αμέσως τώρα (που μπορεί να τυχαίνει να είναι λίγο πριν τις διακοπές), αν δεν πάρει συμπλήρωμα, αν το παίρνουν συνέχεια αγκαλιά.
 
Τι είναι αυτό που διακυβεύεται ουσιαστικά; Είναι η ζωή και η υγεία του μωρού και της μητέρας ή κατά βάθος επικρατεί μία υπόρρητη μορφή κυριαρχίας της καπιταλιστικής λογικής ακόμη και στον τοκετό, δηλαδή πριν ακόμη γεννηθεί ένας άνθρωπος; Βλέποντας το FreedomforBirth, νομίζω ότι το μήνυμα που περνάει είναι ακριβώς αυτό. Αν ναι, σε τι αποσκοπεί η «βιομηχανοποίηση» της περιόδου της εγκυμοσύνης και της ίδιας της πράξης του τοκετού; Είναι το χρηματικό κέρδος ή, πηγαίνοντας παραπέρα, μιλάμε για μια μορφή εξουσίας πάνω στο ανθρώπινο σώμα, μέσω της αντιστροφής φυσιολογικού–παθολογικού; 

Ακριβώς! Όπως σε άλλες χώρες μάς φαίνεται εξωφρενική η καταπίεση της γυναίκας όσον αφορά τις επιλογές της σε άλλες εκφάνσεις της αναπαραγωγικής της φύσης (επιλογή συζύγου, κλειτοριδεκτομή, ντύσιμο, σεξουαλικός προσανατολισμός, ερωτική ζωή κ.ά.), έτσι και είναι εξωφρενική η παραβίαση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων της γυναίκας στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού της: Για παράδειγμα, χορήγηση φαρμάκων χωρίς πλήρη ενημέρωση για παρενέργειες στην εγκυμοσύνη, απαγόρευση λήψης τροφής/ υγρών στη διάρκεια του τοκετού, απαγόρευση παρουσίας οποιουδήποτε ατόμου επιλογής της επιτόκου στη διάρκεια του τοκετού, ψυχολογικές και σωματικές παραβιάσεις–άβολες ή ακατάλληλες θέσεις τοκετού, απαγόρευση έκφρασης συναισθημάτων, νάρκωση χωρίς συναίνεση και άλλα πολλά. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δημοσιεύσει εδώ και χρόνια οδηγίες για την ασφαλή διεξαγωγή του τοκετού, συμπεριλαμβάνοντας κοινές πρακτικές, που έχουν αποδειχθεί είτε ανώφελες είτε και βλαβερές, που, όμως, χρησιμοποιούνται ακόμα κατά κόρον από μαιευτήρια και υποστηρίζονται από όλο το προσωπικό των επαγγελματιών περιγεννητικής υγείας και από τους ίδιους τους πολίτες.

Όσο λιγότερο σκέφτεται η επίτοκος –κατά το τωρινό μοντέλο, «η πελάτισσα», γιατί περί πελατειακής σχέσης πρόκειται–, τόσο ευκολότερο είναι να της επιβληθούν οι πρακτικές που βολεύουν τις μαιευτικές επιχειρήσεις. Όσον αφορά στο χρηματικό, είναι σε όλους γνωστό ότι τα ιδιωτικά μαιευτήρια είναι στο χρηματιστήριο και λειτουργούν αποκλειστικά ως κερδοφόρες επιχειρήσεις. Κάθε τέτοιο σύστημα βασίζεται στην άγνοια και στο φόβο για να επιβάλει τις πρακτικές του.

Η περσινή Παγκόσμια Εβδομάδα για το Σεβασμό στη Γέννα, που διοργανώνεται κάθε χρόνο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, είχε ως θέμα της τα οικονομικά του τοκετού. Με αφορμή αυτό το θέμα, το ENCAHellasσυνέταξε μια έκθεση για τα οικονομικά του τοκετού, την οποία μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα μας.
 
Έχουν σημειωθεί περιστατικά άσκησης βίας σε εγκύους, με αφορμή την αντίστασή τους σε μεθόδους με τις οποίες δε συναινούσαν; Υπάρχει πλέον συλλογική και συντονισμένη αντίδραση σ’ αυτού του είδους τα φαινόμενα;

Σχετικά με την άσκηση βίας, όπως είπα και πριν, είναι αρκετό να ερωτηθεί ένας αριθμός μητέρων για την εμπειρία του τοκετού τους. Ελάχιστες έχουν βιώσει την εμπειρία θετικά. Αυτό είναι ανησυχητικό. Δε δικαιολογείται στην εποχή μας να βιώνουν οι γυναίκες μια φυσιολογική διαδικασία, όπως ο τοκετός, με τέτοιον πόνο. Όλοι μας θα γνωρίζουμε περιπτώσεις μητέρων που μπήκαν για πρόκληση ή αναγκάστηκαν να κάνουν καισαρική τομή (μια σοβαρή εγχείριση), για λόγους που δεν κατάλαβαν ακριβώς ή που μπορεί να μην ευσταθούσαν ή που είχαν να κάνουν αποκλειστικά με τις πιο βολικές ημερομηνίες για το μαιευτήρα. Τέτοιες περιπτώσεις περιέχουν και σωματική και ψυχολογική βία. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις μητέρων που αντιστάθηκαν σε τέτοια βία και γέννησαν τα μωρά τους περιτριγυρισμένες από αγάπη και ασφάλεια, παρ’ όλες τις φοβέρες κάποιων γιατρών. Όπως υπάρχουν και επαγγελματίες υγείας που διώκονται ή απειλούνται όταν υποστηρίζουν τις γυναίκες στις αποφάσεις τους.

Παγκοσμίως δραστηριοποιείται ένα κίνημα, το Κίνημα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στον Τοκετό, που μελετάει τα δικαιώματα της επιτόκου, και μέχρι τώρα έχει αποφανθεί ότι, στις περισσότερες των περιπτώσεων, η γυναίκα είναι εκείνη που θα έπρεπε να ορίζει το σώμα της και να αποφασίζει για ο,τιδήποτε έχει να κάνει με την αναπαραγωγική της φύση, δηλαδή τη σύλληψη, την κύηση και τις συνθήκες γέννησης και μεγαλώματος του μωρού της. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τη δράση της ομάδας αυτής στην ιστοσελίδα τους: www.humanrightsinchildbirth.com. Επίσης, μπορείτε να μελετήσετε τα πρακτικά του 1^ου Παγκοσμίου Συνεδρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στον Τοκετό, που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάιο στη Χάγη, και στο οποίο παρευρέθηκα ως εκπρόσωπος του ευρωπαϊκού ENCA και του ENCA Hellas. Τα πρακτικά βρίσκονται στην ιστοσελίδα μας. 
 
Tι είδους μηνύματα λαμβάνετε από τις μέλλουσες μητέρες με τις οποίες έχετε έρθει σε επαφή; Μπορούμε να διακρίνουμε μια αλλαγή νοοτροπίας; 

Η αλλαγή για την οποία μιλάμε είναι αλλαγή βαθέων κοινωνικών δομών. Δεν είναι λογικό να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε είναι όλοι έτοιμοι γι’ αυτό. Απαιτείται αλλαγή στον τρόπο σκέψης, αντιμετώπισης του σώματος, των δομών ελέγχου και υγείας, των κοινωνικών δομών εξουσίας. Πολλές γυναίκες ή ζευγάρια ενημερώνονται μέχρι ένα σημείο και μετά κάνουν τις επιλογές τους να γεννήσουν έτσι όπως εκείνες αισθάνονται ασφαλείς. Η αίσθηση ασφάλειας είναι κάτι πολύ υποκειμενικό για κάθε άνθρωπο και δεν μπορεί να επιβληθεί ένα μοντέλο για όλους. Και πάλι, η βασική οδηγία είναι να αισθάνεται η μητέρα ασφάλεια, ώστε να κάνει τις επιλογές της μετά από πλήρη και σωστή ενημέρωση. Σκοπός μας δεν είναι να δημιουργήσουμε ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση και ανασφάλεια στη μητέρα και το ζευγάρι, αλλά να συμβάλουμε στην ενημέρωση και ενδυνάμωση της οικογένειας, ώστε να ζει αυτόνομα και ευτυχισμένα. Χρησιμοποιούμε επιστημονικά στοιχεία, ανοιχτές ερωτήσεις και ελπίζουμε η κάθε οικογένεια να βρει τη σωστότερη, κατά τη δική τους άποψη, προσέγγιση.
 
Το κίνημα που επαναδιεκδικεί τα δικαιώματα στον τοκετό αποτελεί μέρος ενός συνολικότερου τρόπου αντίληψης για την ερμηνεία του σύγχρονου κόσμου αλλά και τη θέση της γυναίκας ή ακόμη και το ρόλο του πολίτη στην καθημερινότητά του;

Τίποτε δεν δρα αποκομμένα από ένα γενικότερο πλαίσιο. Φυσικά, η αντιμετώπιση της εγκυμοσύνης, του τοκετού, της λοχείας και του μεγαλώματος του παιδιού έχει να κάνει με μια γενικότερη φιλοσοφία για την ενδυνάμωση του ανθρώπου και την πίστη του στις δυνάμεις του και την έμφυτη ευφυΐα του. Από την άλλη, θα δίσταζα να χρησιμοποιήσω πολιτικούς όρους (και το διαχωρίζω αυτό από την πολιτική σκέψη), κάτι πολύ ευαίσθητο που μπορεί να δημιουργήσει πολώσεις χωρίς λόγο. Μέχρι τώρα, δυστυχώς, η πολιτική, όπως εφαρμόζεται, έχει καταφέρει να διχάσει παρά να ενώσει τους ανθρώπους, και μια βασικότατη ανάγκη της κοινωνίας μας είναι να ενδυναμωθούν, να πιστέψουν στον εαυτό τους και να ενωθούν οι γονείς, ώστε να δημιουργήσουν έδαφος για ευτυχισμένες επόμενες γενιές.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένας άνθρωπος που θα γεννηθεί σε συνθήκες απαλλαγμένες από τη βία, τον  πόνο, την αμφιβολία, τη μοναξιά και την απομόνωση, και θα μεγαλώσει μέσα στην αποδοχή και τη στήριξη, ελεύθερος να εξερευνήσει στο έπακρο τις έμφυτες δυνατότητές του, θα φτιάξει μια διαφορετική κοινωνία πολιτών, που ίσως οι δικοί μας όροι να μην την περιέχουν καν!
 
  * Η Μαρία Ανδρεουλάκη είναι διεθνώς πιστοποιημένη βοηθός μητρότητας CD(DONA) και εκπαιδεύτρια βοηθών μητρότητας. Επίσης είναι συντονίστρια της Εκπαιδευτικής Επιτροπής του Συλλόγου Βοηθών Μητρότητας, συν-ιδρύτρια του ENCA Hellas, καθώς και ελληνίδα εκπρόσωπος των παρακάτω διεθνών οργανισμών: ENCA–European Network of Childbirth Associations, IMBC–International MotherBaby Childbirth Initiative, EDN–European Doula Network, DONA International.
 
Σημειώσεις
 
1. Η γυναικολόγος και μαία Agnes Gereb, από την Ουγγαρία, καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο χρόνων –που, μετά από αγώνες, μετατράπηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό–, καθώς και δεκαετή αφαίρεση της άδειας άσκησης επαγγέλματος, επειδή πραγματοποιούσε τοκετούς στο σπίτι. Είχε βοηθήσει πάνω από 9.000 παιδιά να γεννηθούν, εκ των οποίων τα 3000 στο σπίτι, είχε καταφέρει να κατοχυρωθεί το δικαίωμα του πατέρα να είναι παρών στη γέννα και είχε δημιουργήσει κέντρο εκπαίδευσης μαιών. Στις 6 Δεκεμβρίου 2012 ξεκίνησε η δίκη της, που αναμένεται να κρατήσει πολύ καιρό.

2. Το ντοκιμαντέρ Freedom for Birth αποτελεί πρωτοβουλία των βρετανών παραγωγών Toni Harman και Alex Wakeford, οι οποίοι έχουν δεσμευθεί να συμβάλλουν με τον τρόπο τους στην αλλαγή των συνθηκών στην περιγεννητική φροντίδα σε όλο τον κόσμο. Το εν λόγω ντοκιμαντέρ έγινε με αφορμή τη φυλάκιση της Agnes Gereb, καθώς και με αφορμή την προσφυγή στην ευρωπαϊκή δικαιοσύνη της ουγγαρέζας Anna Ternovsky, που της είχαν αρνηθεί το δικαίωμα επιλογών στον τοκετό της και η οποία, τελικά, δικαιώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο το 2010. Τo ΕNCA Hellas συμμετείχε στο κίνημα αυτό, με περισσότερες από 50 προβολές σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο. Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί δωρεάν 15λεπτο απόσπασμα της ταινίας, στην ιστοσελίδα: http://www.oneworldbirth.net.

3. To ENCA ξεκίνησε τη δράση του πριν 20 χρόνια, με πρωτοβουλία ευρωπαίων ακτιβιστών από τη Γερμανία. Έκτοτε εκπροσωπείται σε πάνω από 20 ευρωπαϊκές χώρες, μέσω τοπικών οργανισμών. Η Ελλάδα εκπροσωπείται εδώ και αρκετά χρόνια στο ευρωπαϊκό δίκτυο ENCA, ενώ εδώ και δύο χρόνια δημιουργήθηκε ως επίσημος εκπρόσωπος τo ENCA Hellas, το οποίο δραστηριοποιείται σε όλη την Ελλάδα, μέσα από εθελοντικές δράσεις ενημέρωσης και ενδυνάμωσης της οικογένειας πάνω στην περιγεννητική φροντίδα. Στις δράσεις του μπορεί να συμμετάσχει κάθε πολίτης, ασχέτως φύλου, επαγγέλματος, ιδιότητας, καταγωγής ή άλλης διάκρισης.

 Η συνέντευξη πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Εποχή" στις 11/3/2013: http://www.epohi.gr/portal/politiki/12159-ko-ve-tai-to-e-pi-do-ma-to-ke-tou